🦴 કોલિસ ફ્રેક્ચર શું છે?
કોલિસ ફ્રેક્ચર એ રેડિયસ (Radius) નામના હાથના લાંબા હાડકાના નીચેના છેડે થતું એક પ્રકારનું ભંગાણ છે. રેડિયસ હાડકું બે માંથી એક છે જે કોણીથી કાંડા સુધી ચાલે છે.
આ ફ્રેક્ચરની મુખ્ય લાક્ષણિકતા એ છે કે ફ્રેક્ચર થયેલો ટુકડો (હાડકાનો ભાગ) પાછળની તરફ (ડોર્સલી - dorsally) વિસ્થાપિત થાય છે. આનાથી કાંડા પર એક વિશિષ્ટ વિકૃતિ સર્જાય છે, જે ઘણીવાર "કાંટાવાળી કાંટો" (Dinner Fork Deformity) જેવી દેખાય છે.
મુખ્ય કારણ (Cause)
કોલિસ ફ્રેક્ચરનું સૌથી સામાન્ય કારણ એ છે કે જ્યારે વ્યક્તિ ખુલ્લા હાથ પર પડે છે (Fall Onto an Outstretched Hand - FOOSH).
આવી પરિસ્થિતિમાં, જ્યારે તમે સંતુલન ગુમાવીને પડો છો, ત્યારે અસરનું સંપૂર્ણ બળ સીધું કાંડા પરના રેડિયસ હાડકાના નીચેના છેડા પર આવે છે, જેના કારણે તે તૂટી જાય છે અને પાછળની તરફ ખસી જાય છે.
આ ફ્રેક્ચર વૃદ્ધોમાં વધુ સામાન્ય છે, ખાસ કરીને ઓસ્ટિઓપોરોસિસ (Osteoporosis) (હાડકાં નબળા પડવાની સ્થિતિ) ધરાવતી સ્ત્રીઓમાં, કારણ કે તેમના હાડકાં ઓછા આઘાતથી પણ સરળતાથી તૂટી શકે છે.
🤕 લક્ષણો (Symptoms)
કોલિસ ફ્રેક્ચરના તાત્કાલિક અને સ્પષ્ટ લક્ષણો નીચે મુજબ છે:
તીવ્ર દુખાવો (Severe Pain): કાંડા અને હાથના નીચેના ભાગમાં તીવ્ર દુખાવો થાય છે.
સંપૂર્ણ સોજો (Significant Swelling): કાંડાની આસપાસ ઝડપથી સોજો આવી જાય છે.
દેખીતી વિકૃતિ (Visible Deformity): કાંડાનો આકાર બદલાઈ જાય છે, જે ઘણીવાર "કાંટાવાળી કાંટો" જેવો દેખાય છે.
નબળી હલનચલન: કાંડાને વાળવું, સીધું કરવું અથવા ફેરવવું અત્યંત મુશ્કેલ અથવા અશક્ય બની જાય છે.
નિષ્ક્રિયતા (Numbness): ગંભીર સોજાને કારણે ચેતા પર દબાણ આવે તો હાથ કે આંગળીઓમાં કળતર કે નિષ્ક્રિયતા અનુભવાઈ શકે છે.
🔬 નિદાન અને સારવાર (Diagnosis and Treatment)
નિદાન (Diagnosis)
ડૉક્ટર શારીરિક તપાસ કરશે અને નીચેના પરીક્ષણોની ભલામણ કરશે:
એક્સ-રે (X-ray): આ ફ્રેક્ચરની હાજરી, તેની તીવ્રતા અને હાડકાના વિસ્થાપનની દિશાની પુષ્ટિ કરે છે.
સીટી સ્કેન (CT Scan): ગંભીર કિસ્સાઓમાં અથવા સર્જરીની યોજના બનાવતા પહેલા સાંધાના નુકસાનની વધુ વિગતવાર છબી મેળવવા માટે.
સારવાર (Treatment)
કોલિસ ફ્રેક્ચરની સારવાર ફ્રેક્ચર કેટલું ગંભીર છે અને હાડકાના ટુકડાઓ કેટલા વિસ્થાપિત થયા છે તેના પર આધાર રાખે છે.
1. બિન-સર્જિકલ સારવાર (Non-Surgical Treatment)
જો ફ્રેક્ચર સ્થિર હોય અને વિસ્થાપન ઓછું હોય, તો નીચેની સારવાર પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ થાય છે:
ઘટાડો (Reduction): ડૉક્ટર લોકલ એનેસ્થેસિયા આપીને તૂટેલા હાડકાના ટુકડાઓને મેન્યુઅલી તેમની યોગ્ય સ્થિતિમાં ગોઠવે છે.
પ્લાસ્ટર કાસ્ટ (Casting): હાડકાંને સ્થિર સ્થિતિમાં રાખવા માટે કાંડા અને હાથને પ્લાસ્ટર અથવા ફાઇબર ગ્લાસના કાસ્ટથી બંધ કરવામાં આવે છે. આ કાસ્ટ સામાન્ય રીતે 4 થી 6 અઠવાડિયા સુધી રાખવામાં આવે છે.
પીડા નિયંત્રણ: દુખાવો અને સોજો ઘટાડવા માટે દવાઓ આપવામાં આવે છે.
2. સર્જિકલ સારવાર (Surgical Treatment)
જો ફ્રેક્ચર અસ્થિર હોય, સાંધામાં પ્રવેશતું હોય, અથવા હાડકાં ગંભીર રીતે વિસ્થાપિત થયા હોય, તો સર્જરી જરૂરી છે.
ઓપન રિડક્શન એન્ડ ઇન્ટરનલ ફિક્સેશન (ORIF): શસ્ત્રક્રિયા કરીને તૂટેલા હાડકાના ટુકડાઓને ખુલ્લામાં ગોઠવવામાં આવે છે અને પછી તેને પ્લેટ્સ (Plates), સ્ક્રૂ (Screws) અથવા વાયર (Wires) નો ઉપયોગ કરીને સ્થિર કરવામાં આવે છે.
એક્સટર્નલ ફિક્સેટર્સ (External Fixators): ગંભીર કિસ્સાઓમાં, કાંડાની બહારથી ફ્રેક્ચરને સ્થિર રાખવા માટે મેટલ ફ્રેમનો ઉપયોગ થઈ શકે છે.
🔄 પુનર્વસન (Rehabilitation)
સારવારના તબક્કા પછી પુનર્વસન (રિકવરી) ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
ફિઝિયોથેરાપી: કાસ્ટ દૂર કર્યા પછી, કાંડાની જડતાને દૂર કરવા, ગતિની શ્રેણી (range of motion) પાછી મેળવવા અને હાથની શક્તિ સુધારવા માટે ફિઝિયોથેરાપી કસરતો શરૂ કરવામાં આવે છે. આમાં હાથ, કાંડા અને આંગળીઓની હલનચલનનો સમાવેશ થાય છે.
સમયગાળો: સંપૂર્ણ પુનઃપ્રાપ્તિમાં ઘણા મહિનાઓ લાગી શકે છે, પરંતુ નિયમિત ફિઝિયોથેરાપીથી ઝડપથી સામાન્ય પ્રવૃત્તિઓ ફરી શરૂ કરી શકાય છે.
શું તમે કોલિસ ફ્રેક્ચરની રિકવરી દરમિયાન ધ્યાનમાં રાખવા જેવી બાબતો વિશે જાણવા માંગો છો?
