સ્પોન્ડિલોસિસ

 સ્પોન્ડિલોસિસ (Spondylosis) - કરોડરજ્જુના મણકામાં ઉંમર-સંબંધિત ઘસારો 

 સ્પોન્ડિલોસિસ 

🦴

સ્પોન્ડિલોસિસ (Spondylosis) એ એક સામાન્ય વય-સંબંધિત (Age-related) સ્થિતિ છે, જેમાં કરોડરજ્જુના મણકા (Vertebrae) અને તેની વચ્ચેની ગાદી (Discs) સમય જતાં ઘસાઈ જાય છે અથવા ક્ષતિગ્રસ્ત થાય છે. આને ઘણીવાર મણકારુગ્ણતા પણ કહેવામાં આવે છે. આ સ્થિતિ ગરદન (Cervical Spondylosis) અથવા કમર (Lumbar Spondylosis) ના ભાગમાં વધુ જોવા મળે છે.

૧. સ્પોન્ડિલોસિસના મુખ્ય કારણો (Main Causes)

સ્પોન્ડિલોસિસ મુખ્યત્વે કુદરતી રીતે વધતી ઉંમરને કારણે થાય છે:

• ડિસ્કનું નિર્જલીકરણ (Dehydrated Discs): ઉંમર વધતા, મણકા વચ્ચેની ગાદી (ડિસ્ક) માં પાણીનું પ્રમાણ ઘટે છે, જેનાથી તે ઓછી લવચીક (Flexible) અને પાતળી બને છે.

• હર્નિએટેડ ડિસ્ક (Herniated Discs): ઘસારો વધવાથી ડિસ્કમાં તિરાડો પડી શકે છે, જેનાથી અંદરનો જેલ જેવો પદાર્થ બહાર નીકળીને નજીકની ચેતા (Nerve) પર દબાણ લાવી શકે છે.

• અસ્થિ કંટિકાઓ (Bone Spurs / Osteophytes): શરીર ક્યારેક કરોડરજ્જુને મજબૂત કરવા માટે મણકાની કિનારીઓ પર હાડકાંનો વધારાનો વિકાસ (વધેલા હાડકાં) બનાવે છે, જેને અસ્થિ કંટિકાઓ કહે છે. આ ચેતાતંતુઓ પર દબાણ લાવી શકે છે.

• અસ્થિબંધન (Ligaments) ની જડતા: કરોડરજ્જુના અસ્થિબંધન સમય જતાં જાડા અને કડક બની શકે છે.

૨. સામાન્ય લક્ષણો (Common Symptoms)

સ્પોન્ડિલોસિસથી પીડાતા ઘણા લોકોને કોઈ લક્ષણો હોતા નથી. જો લક્ષણો જોવા મળે, તો તે સામાન્ય રીતે આ મુજબ હોય છે:

લક્ષણ	સર્વાઇકલ સ્પોન્ડિલોસિસ (ગરદનમાં)	લમ્બર સ્પોન્ડિલોસિસ (કમરમાં)
પીડા (Pain)	ગરદનમાં દુખાવો અને જડતા. માથાના પાછળના ભાગમાં દુખાવો.	કમરના નીચેના ભાગમાં દુખાવો.
ફેલાયેલો દુખાવો	ખભા અને હાથમાં ફેલાતો દુખાવો.	નિતંબ અને પગમાં ફેલાતો દુખાવો (સાયટીકા).
ન્યુરોલોજીકલ	હાથ કે આંગળીઓમાં ઝણઝણાટી (Tingling) અથવા numbness (જડતા) અને નબળાઈ.	પગમાં ઝણઝણાટી કે જડતા, ચાલવામાં મુશ્કેલી.
અન્ય	ગરદન ફેરવવામાં તકલીફ, grinding (ઘસારો પડતો અવાજ).	હલનચલન મર્યાદિત થવું, સ્નાયુ ખેંચાણ (Spasm).
ગંભીર કિસ્સા	સંતુલન ગુમાવવું, મૂત્રાશય/આંતરડાના નિયંત્રણની ખોટ (ભાગ્યે જ).

૩. સારવારના વિકલ્પો (Treatment Options)

મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, બિન-સર્જિકલ (Non-surgical) સારવારથી રાહત મળી શકે છે.

A. બિન-સર્જિકલ સારવાર (Non-Surgical Treatment)

• દવાઓ (Medications):

  • પેઇનકિલર્સ: NSAIDs (જેમ કે ibuprofen) પીડા અને સોજો ઘટાડવા માટે.

  • સ્નાયુ રિલેક્સર્સ (Muscle Relaxants): સ્નાયુ ખેંચાણ ઘટાડવા માટે.

  • નસની પીડા માટે દવાઓ: જેમ કે gabapentin (ગેબાપેન્ટિન).

• ફિઝિકલ થેરાપી (Physical Therapy):

  • પીઠ અને ગરદનના સ્નાયુઓને મજબૂત અને લવચીક બનાવવા માટે કસરતો.

  • યોગ્ય મુદ્રા (Posture) અને ઊંચકવાની તકનીકો વિશે માર્ગદર્શન.

• ગરમ/ઠંડો શેક (Heat/Cold Therapy): દુખાવાવાળા ભાગ પર ગરમ અથવા ઠંડા પેકનો ઉપયોગ કરવો.

• કોલર/બ્રેસ (Collar/Brace): ગરદનને થોડા સમય માટે ટેકો આપવા માટે સોફ્ટ સર્વાઇકલ કોલરનો ઉપયોગ કરવો (લાંબા સમય સુધી ઉપયોગ ન કરવો).

• સ્ટીરોઈડ ઇન્જેક્શન (Steroid Injections): જો પીડા ગંભીર હોય, તો અસરગ્રસ્ત નસની આસપાસના ભાગમાં બળતરા ઘટાડવા માટે ઇન્જેક્શન આપી શકાય છે.

B. સર્જરી (Surgery)

જો રૂઢિચુસ્ત સારવારથી રાહત ન મળે, અથવા ચેતા કે કરોડરજ્જુ પર દબાણ વધવાથી ગંભીર નબળાઈ, સંકલન (Coordination) ગુમાવવું અથવા મૂત્રાશય/આંતરડાની સમસ્યાઓ થાય, તો સર્જરીની ભલામણ થઈ શકે છે. સર્જરીનો હેતુ ચેતા પરનું દબાણ દૂર કરવાનો છે.

૪. નિવારણ અને જીવનશૈલીના ફેરફારો (Prevention and Lifestyle Changes)

• નિયમિત કસરત: ખાસ કરીને કોર સ્નાયુઓને મજબૂત કરતી કસરતો (જેમ કે યોગ, પિલેટ્સ, સ્વિમિંગ).

• યોગ્ય મુદ્રા: કામ કરતી વખતે, બેસતી વખતે અને ઊભી વખતે શરીરની મુદ્રા સીધી રાખો.

• વજન નિયંત્રણ: તંદુરસ્ત વજન જાળવવાથી કરોડરજ્જુ પરનો ભાર ઘટે છે.

• ધૂમ્રપાન ટાળો: ધૂમ્રપાન ડિસ્કની સમસ્યાઓનું જોખમ વધારે છે.

સલાહ: સ્પોન્ડિલોસિસનું સચોટ નિદાન અને સારવાર માટે હાડકાંના નિષ્ણાત (Orthopedic Specialist) અથવા ન્યુરોસર્જન (Neurosurgeon) ની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.