મણકા માં નસ દબાવી: કારણો, સારવાર, ફિઝિયોથેરાપી

 

મણકા માં નસ દબાવી (Pinched Nerve in Spine): કારણો, લક્ષણો, નિદાન, સારવાર, ફિઝિયોથેરાપી અને ઘરગથ્થુ ઉપચાર

આધુનિક જીવનશૈલી, લાંબા સમય સુધી બેસીને કામ, ખોટી સ્થિતિ (Poor Posture) અને શારીરિક કસરતનો અભાવ—આ બધું આપણા રીડાની હાડકાં (Spine) ઉપર નકારાત્મક અસર કરે છે. પરિણામે ઘણીવાર નસ દબાવાની સમસ્યા, જેને વૈદ્યક ભાષામાં Pinched Nerve અથવા Nerve Compression કહે છે, વિકસી શકે છે. આ સમસ્યા ગળા (Cervical), છાતી (Thoracic) અથવા કમર (Lumbar)ના કોઈપણ ભાગમાં થઈ શકે છે.

આ લેખમાં આપણે મણકામાં નસ દબાવાના કારણો, લક્ષણો, નિદાનથી લઈને સારવાર, ફિઝિયોથેરાપી અને ઘરગથ્થુ ઉપચાર સુધીની તમામ વિગતો જાણવા જઈ રહ્યા છીએ.

---

મણકામાં નસ દબાય એટલે શું?

રીઢની હાડકામાંથી અનેક નસો શરીરના જુદા-જુદા ભાગોમાં જાય છે. જ્યારે હાડકું, ડિસ્ક, પેશી, લીગામેન્ટ અથવા સોજા લીધેલા ટિસ્યુઝ નસ ઉપર દબાણ કરે, ત્યારે નસનો સામાન્ય સંદેશો પહોંચાડવાનો પ્રવાહ બગડે છે. આ સ્થિતિને નસ દબાવા (Pinched Nerve) કહેવાય છે.

જો સમયસર યોગ્ય સારવાર ન મળે, તો દબાયેલી નસ લાંબા સમય સુધી દુખાવો, સંવેદનામાં ફેરફાર, અથવા નબળાઈ જેવી સમસ્યા પેદા કરી શકે છે.

---

મણકામાં નસ દબાવાના મુખ્ય કારણો (Causes of Pinched Nerve)

1. હર્નિયેટેડ ડિસ્ક (Herniated Disc)

ડિસ્ક અંદરની તરફ ફાટી જાય અથવા બહાર निकળી જાય, ત્યારે તે નજીકની નસને દબાવી શકે છે. ખાસ કરીને L4-L5 અને L5-S1 વિસ્તારમાં બને છે.

2. સ્પોન્ડિલોસિસ (Spondylosis) અથવા હાડકાની વૃદ્ધિ (Bone Spurs)

ઉંમર વધતા Vertebra વચ્ચે ઘર્ષણ વધે છે અને હાડકામાં નાના-નાના ઉગાવો (Bone Spur) બને છે, જે નસ પર દબાણ કરે છે.

3. મસલ સ્પાઝમ (Muscle Spasm)

ખોટી બેસવાની અથવા ઊભા રહેવાની ટેવથી પેશીઓ તણાઈ જાય છે, અને તણી ગયેલી પેશી નસને દબાવે છે.

4. ડિસ્ક ડીજનરેશન (Degenerative Disc Disease)

ડિસ્ક પાતળી થવાથી Vertebra નજીક આવીને નસને પિંચ કરી શકે છે.

5. ઈજા (Trauma / Accident)

અકસ્માત, પડી જવું, કે રમતમાં પડેલા ઝટકાથી નસ દબાઈ શકે છે.

6. વધારે વજન / ઓબેસિટી

સ્પાઈન પર વધારાનો દબાણ પડે છે, જે ડિસ્ક અથવા પેશી પર નકારાત્મક અસર કરે છે.

7. ખોટી રુટિન અને ઓવરયૂઝ

લાંબા સમય સુધી મોબાઈલ વાપરવો, સતત ઝૂકી ને કામ કરવું, ભારે વજન ઉઠાવવું.

---

મણકામાં નસ દબાવાના લક્ષણો (Symptoms)

લક્ષણો એ ગળા, કમર અથવા છાતીના કયા ભાગમાં નસ દબાઈ છે તેના આધારે અલગ હોય છે.

ગળામાં નસ દબાઈ (Cervical Radiculopathy)

• ગળામાં દુખાવો

• ખભા સુધી જતો ચુભતો અથવા સળવળતો દુખાવો

• હાથમાં ઝણઝણ, સોય ચભકારા

• હાથની ચાર આંગળીઓમાં ઝાલી

• હાથ-કડી અથવા કોણીમાં નબળાઈ

કમરમાં નસ દબાઈ (Lumbar Radiculopathy / Sciatica)

• કમરથી નિતંબ, જાંઘ અને પગ સુધી જતો દુખાવો

• સાયટિકા નર્વમાં સળવળ, બર્નિંગ સેંસેશન

• પગમાં સુમસુમાટ

• ચાલવામાં અથવા ઊભા રહેવામાં મુશ્કેલી

• પગ કમજોર થવો

છાતીમાં નસ દબાઈ (Thoracic Radiculopathy)

• છાતીમાં અથવા પાંજરાની આસપાસ દુખાવો

• પીઠના મધ્ય ભાગમાં સળવળ

• આજુબાજુ ઝણઝણ

જટિલતાઓ (If untreated)

• લાંબા ગાળાનો Chronic Pain

• પેશીઓમાં કમજોરાઈ

• ચાલવામાં અસમર્થતા

• દૈનિક કાર્યોમાં અડચણ

---

નિદાન (Diagnosis)

ડૉક્ટર અથવા ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ નીચેના પરિક્ષણો દ્વારા નિદાન કરે છે:

1. ક્લિનિકલ એક્ઝામિનેશન

• દબાણ ક્યાં છે?

• કઈ નસ અસરગ્રસ્ત છે?

• શક્તિ, મૂવમેન્ટ અને સંવેદન ચેક કરવું

2. MRI Scan

નસ, ડિસ્ક અને હાડકાની સ્પષ્ટ ઈમેજ બતાવે છે.

3. X-Ray

હાડકામાં ફેરફાર, ગેપ, અથવા સ્પોન્ડિલોસિસ જોવા મળે છે.

4. Nerve Conduction Study (NCS)

નસની કાર્યક્ષમતા કેવી છે તે જાણવા મળે છે.

---

સારવાર (Treatment)

નસ દબાવાની સારવાર તેના કારણ, લક્ષણોની તીવ્રતા અને સમયગાળા પર આધારિત છે.

1. દવાઓ (Medications)

• Pain Killers

• Anti-Inflammatory Drugs

• Muscle Relaxants

• Vitamin B12 Supplements

2. ફિઝિયોથેરાપી (Physiotherapy)

ફિઝિયોથેરાપી નસનું દબાણ ઘટાડવા સૌથી અસરકારક અને સુરક્ષિત ઉપચાર છે.

મુખ્ય થેરાપીઓમાં સામેલ છે:

• IFT, TENS – Pain relief

• Ultrasound Therapy – Inflammation ઘટાડે

• Traction Therapy – ડિસ્કનું દબાણ ઓછું કરે

• Manual Therapy – Joint mobility સુધારે

• Spinal Decompression Techniques

3. Injection Treatment

Severe pain માટે Epidural Steroid Injection આપવામાં આવે છે.

4. Surgery (જો જરૂરી હોય ત્યારે)

• Microdiscectomy

• Laminectomy
  સર્જરી માત્ર 5–10% ગંભીર કેસોમાં જ જરૂરી બને છે.

---

ફિઝિયોથેરાપી કસરતો (Physiotherapy Exercises)

1. Cervical (Neck) માટે

• Chin Tucks

• Upper Trapezius Stretch

• Levator Scapula Stretch

• Scapular Retraction Exercise

2. Lumbar (Lower Back) માટે

• Knee-to-chest Stretch

• Cat–Cow Stretch

• Bridging Exercise

• Hamstring Stretch with Theraband

• Bird Dog

• Child’s Pose

• Cobra Pose

• Superman Pose

આ કસરતો ધીમે ધીમે અને નિયંત્રણ સાથે કરવી.

---

ઘરગથ્થુ ઉપચાર (Home Remedies)

1. ઠંડુ અથવા ગરમ સેંક (Cold/Hot Therapy)

• શરુઆતના 48 કલાક: Cold Pack

• બાદમાં: Heat Therapy

2. યોગ્ય આરામ (Rest)

ખોટી સ્થિતિમાં વધારે સમય ન રહેવું.

3. પોશ્ચર સુધારો

• સીધા બેસવું

• કમરને સપોર્ટ આપવા કૂશન વાપરવું

• મોબાઈલને આંખની સપાટી નજીક રાખવો

4. વજન નિયંત્રણ

ઓવરવેટ લોકોમાં નસ દબાવાની સમસ્યા વધારે જોવા મળે છે.

5. હળવો મસાજ

Muscle tension ઘટાડે છે.

---

પ્રેવેન્શન (Prevention Tips)

1. યોગ્ય બેસવાની અને ઊભા રહેવાની ટેવ

• ઝૂકીને કામ ન કરો

• લાંબા સમય સુધી ઉભા/બેઠા રહેવાનું ટાળો

2. નિયમિત કસરત કરો

Back strengthening અને core strengthening exercises કરો.

3. મોબાઈલ અને લૅપટોપ યોગ્ય ઊંચાઈએ વાપરો

4. ભારે વજન ન ઉઠાવો

જો ઉઠાવું પડે તો ઘૂંટણ વાંકી ને Body Mechanics અનુસરો.

5. સ્ટ્રેચિંગની ટેવ બનાવો

દૈનિક 10–15 મિનિટ spine mobility exercises કરવી.

---

જ્યારે તરત ડૉક્ટરને મળવું જોઈએ

• ચાલવામાં મુશ્કેલી

• સતત વધતો દુખાવો

• હાથ અથવા પગમાં નબળાઈ

• મૂત્ર અથવા મલ નિયંત્રણમાં મુશ્કેલી (Emergency)

---

નિષ્કર્ષ

મણકામાં નસ દબાવાની સમસ્યા સામાન્ય છે, પરંતુ અવગણવાથી મોટી મુશ્કેલીઓ ઉભી કરી શકે છે. સમયસર નિદાન, યોગ્ય ફિઝિયોથેરાપી, સરળ કસરતો અને સાચી જીવનશૈલી અપનાવીને આ સમસ્યા સંપૂર્ણ રીતે ઠીક કરી શકાય છે.

સૌથી અગત્યનું—પોસ્ટર સુધારો અને નિયમિત કસરત કરો.