સ્ટ્રોક (Stroke) પછી ગતિ (Movement) અને ચાલ (Gait) ની તાલીમ (Training સ્ટ્રોક (Stroke) પછી ગતિ (Movement) અને ચાલ (Gait) ની તાલીમ (Training

 સ્ટ્રોક (Stroke) પછી ગતિ (Movement) અને ચાલ (Gait) ની તાલીમ (Training

 સ્ટ્રોક (Stroke) પછી ગતિ (Movement) અને ચાલ (Gait) ની તાલીમ (Training

સ્ટ્રોક મગજના અમુક ભાગમાં લોહીનો પુરવઠો કપાઈ જવાને કારણે થાય છે, જેનાથી શરીરના કાર્યોને નિયંત્રિત કરતા મગજના કોષોને નુકસાન થાય છે. આના પરિણામે અસરગ્રસ્ત અંગોમાં નબળાઈ (Weakness), સ્નાયુમાં જકડાઈ જવું (Muscle Spasticity), અને સંતુલન (Balance) જાળવવામાં મુશ્કેલી થઈ શકે છે.

---

🏃‍♀️ ગેટ ટ્રેનિંગ (Gait Training) અને પુનર્વસન

ગેટ ટ્રેનિંગનો અર્થ છે ચાલવાની ક્ષમતા પાછી મેળવવા માટેની તાલીમ. આ તાલીમનો મુખ્ય હેતુ સુરક્ષિત રીતે અને સ્વતંત્ર રીતે ચાલવાની ક્ષમતા સુધારવાનો છે.

GAIT TRAINING

Shutterstock

🔑 મુખ્ય તબક્કાઓ (Key Stages)

• સંતુલન તાલીમ (Balance Training):

  • શરૂઆતમાં, બેસતી અને ઉભી થતી વખતે શરીરનું સંતુલન જાળવવાનું શીખવવામાં આવે છે.

  • આમાં સપોર્ટ સાથે અથવા વગર ઉભા રહેવાની કસરતો અને વજનને એક પગ પરથી બીજા પગ પર ટ્રાન્સફર (Weight Shifting) કરવાની કસરતો શામેલ છે.

• વજન વહન (Weight Bearing):

  • અસરગ્રસ્ત પગ પર યોગ્ય રીતે વજન મૂકવાની પ્રેક્ટિસ કરવી મહત્વપૂર્ણ છે, જે ચાલવા માટે જરૂરી છે.

• સહાયિત ચાલ (Assisted Walking):

  • શરૂઆતમાં, ફિઝિયોથેરાપિસ્ટની મદદથી અથવા વૉકર (Walker), લાકડી (Cane), અથવા સમાંતર બાર (Parallel Bars) જેવા ઉપકરણોનો ઉપયોગ કરીને ચાલવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવે છે.

• પગલાં લેવાની પ્રેક્ટિસ (Stepping Practice):

  • સામાન્ય ચાલને સુધારવા માટે પગલાંની લંબાઈ, ઝડપ અને તાલ (Rhythm) પર કામ કરવું.

• ટ્રેડમિલ તાલીમ (Treadmill Training):

  • કેટલાક કિસ્સાઓમાં, શરીરના વજનને ટેકો આપતા (Body-Weight Support) ટ્રેડમિલનો ઉપયોગ થાય છે, જે ચાલવાની સામાન્ય પદ્ધતિઓને પુનઃસ્થાપિત કરવામાં મદદ કરે છે.

---

💪 હલનચલન અને સ્નાયુની તાકાત પુનઃપ્રાપ્તિ (Movement and Muscle Strength Recovery)

ચાલવાની ક્ષમતા પાછી મેળવવા માટે માત્ર પગની જ નહીં, પણ ધડ (Trunk) અને હાથ-પગની પણ હિલચાલ જરૂરી છે.

🏋️ સ્નાયુની તાકાત તાલીમ (Muscle Strength Training)

• આઇસોમેટ્રિક કસરતો (Isometric Exercises): સ્નાયુને સંકોચવું પરંતુ સાંધાને હલાવ્યા વિના, જે શરૂઆતના તબક્કામાં ઉપયોગી છે.

• સંકેન્દ્રિત અને તરંગી સંકોચન (Concentric and Eccentric Contraction): સ્નાયુઓનું ટૂંકા થવું (Concentirc) અને લંબાણ થવું (Eccentric), જે તાકાત અને સહનશક્તિ (Endurance) બંને સુધારે છે.

  • તરંગી કસરતો (Eccentric Exercises) વધુ અસરકારક સાબિત થઈ શકે છે કારણ કે તે સ્નાયુને લંબાવતી વખતે પણ બળ ઉત્પન્ન કરે છે.

🤸 લવચીકતા અને ગતિની શ્રેણી (Flexibility and Range of Motion)

• ખેંચાણ (Stretching): સ્નાયુઓમાં જકડાઈ જવું (Spasticity) ઘટાડવા અને સાંધાની ગતિની સામાન્ય શ્રેણી જાળવવા માટે નિયમિતપણે ખેંચાણની કસરતો કરવી.

• સાંધાની હિલચાલ (Joint Mobilization): અસરગ્રસ્ત સાંધાઓને ધીમે ધીમે ફેરવવા, જે સંકોચનો (Contractures) ને રોકવામાં મદદ કરે છે.

🧠 ન્યુરો-પુનર્વસન (Neuro-Rehabilitation)

• સ્ટ્રોક પછી, મગજમાં નવા જોડાણો બનાવવાની ક્ષમતા હોય છે, જેને ન્યુરોપ્લાસ્ટિસિટી (Neuroplasticity) કહેવાય છે.

• પુનરાવર્તિત, કાર્યલક્ષી તાલીમ (Repetitive, task-specific training) મગજને હલનચલનને ફરીથી શીખવામાં મદદ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો તમને ચમચી પકડવામાં મુશ્કેલી હોય, તો તે ક્રિયાને વારંવાર પ્રેક્ટિસ કરવી.

---

📅 પુનર્વસનનો સમયગાળો (Rehabilitation Timeline)

• પુનર્વસનનો શ્રેષ્ઠ સમયગાળો (Golden Period) સ્ટ્રોક પછીના પ્રથમ 6 મહિના છે, અને તેમાં પણ પ્રથમ 3 મહિના મોટર ફંક્શનની પુનઃપ્રાપ્તિ માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ ગણાય છે.

• જોકે, પુનર્વસન વર્ષો સુધી ચાલુ રહી શકે છે, અને ધીમો સુધારો લાંબા સમય સુધી શક્ય છે. નિષ્ણાત (Physical Therapist) ના માર્ગદર્શન હેઠળ નિયમિત અને આયોજિત તાલીમ લેવી જરૂરી છે.

તમારા પુનર્વસન માટેનો વ્યક્તિગત પ્લાન તમારા ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ અથવા ડૉક્ટર સાથે ચર્ચા કરીને બનાવવો જોઈએ.